Rotayı Belirlemek: Evrelere Göre Alzheimer Tedavisi İçin Net Bir Kılavuz

Alzheimer hastalığı, duyulması zor bir teşhis olabilir. Ancak, bazı tedavi seçeneklerinin mevcut olduğunu bilmek önemlidir. Bunlar semptomları hafifletebilir veya hastalığın ilerlemesini yavaşlatabilir. Ayrıca yeni ilaçlarla ilgili devam eden pek çok araştırma vardır. Ve ilaçların ötesinde alabileceğiniz pek çok alternatif önlem vardır.

Umarım birkaç yıl içinde Alzheimer'ın seyrini değiştirebilir veya tamamen iyileştirebiliriz. Bu arada, her evreye göre en yaygın (ve bazı yeni) Alzheimer tedavilerini aşağıda özetledik. 

Alzheimer hastalığı nedir?

Alzheimer hastalığı ilerleyici bir nörolojik bozukluktur. Hafızayı, düşünmeyi ve davranışı etkiler. Beyin hücrelerinin kaybı ve amiloid beta plakları olarak bilinen anormal protein kümelerinin birikmesi ile karakterizedir ^[1].

Genetik, Alzheimer hastalığının gelişiminde bir faktör olabilir. Ancak, ailede Alzheimer öyküsü olması kesin bir hüküm değildir. Araştırmalara göre, yaşam tarzı faktörleri Alzheimer'ın gelişiminde önemli bir rol oynuyor gibi görünmektedir ^[1].

Hastalığın ilk belirtileri genellikle 60 yaşından sonra görülmeye başlar. Ancak beyinde Alzheimer'a bağlı değişiklikler genellikle yıllar önce başlamıştır ^[4]. 

Nadiren de olsa, daha genç yaşta Alzheimer hastalığına yakalanmak da mümkündür. Bu durum erken başlangıçlı Alzheimer olarak bilinir ^[2]. 

Erken başlangıçlı Alzheimer nedir?

Bu, 65 yaşın altındaki bir kişiye Alzheimer hastalığı teşhisi konmasıdır. Bu durum tüm Alzheimer hastalarının yaklaşık %5,5'i için geçerlidir. 

Amerika Birleşik Devletleri'nde erken başlangıçlı Alzheimer tanı oranları 2013 ve 2017 yılları arasında iki katına çıkmıştır. Bazı araştırmalar, kadınların erken başlangıçlı Alzheimer teşhisi alma olasılığının erkeklerden daha yüksek olabileceğini göstermektedir ^[3].

Genç bir kişide unutkanlık veya diğer belirtiler ortaya çıkarsa, bunlar genellikle göz ardı edilebilir. Bu nedenle erken başlangıçlı Alzheimer konusunda farkındalık önemlidir. Özellikle de ailesinde erken tanı öyküsü olan kişiler için. Hastalığı erken teşhis etmek, ilerlemesini yönetmede büyük bir fark yaratabilir. 

Evreye göre Alzheimer tedavisi

Klinik Öncesi Alzheimer

Bu, bir kişinin bilişsel gerileme belirtileri göstermeye başlamasından önceki dönemdir. Bu noktada, beyindeki değişiklikler halihazırda gerçekleşmektedir. Preklinik Alzheimer, ilk fark edilebilir semptomlar ortaya çıkmadan önce yıllarca veya on yıllarca sürebilir ^[6]. 

Herhangi bir belirti olmadan Alzheimer teşhisi koymak mümkün olmadığından, bu noktada herhangi bir tedavi görmeniz pek olası değildir.

Erken evre Alzheimer (hafif Alzheimer)

Hastalığın bu erken evresinde insanlar hala çok bağımsızdır. Yaşadıkları ilk belirtiler genellikle hafıza kayıplarıdır. Özellikle de kelimeleri ya da yerleri hatırlamaya çalışırken. Alzheimer'ın diğer erken belirtileri kısa süreli hafıza ile ilgili sorunlar (örneğin yeni okuduğunuz bir şeyi unutmak) veya planlama ve organize etme ile ilgili zorluklar olabilir ^[4]. Ruh hali değişiklikleri ve içe kapanık davranışlar da bu aşamada yaygındır ^[6]. 

Hastalığın erken evrelerinde ne kadar süre kalacağınız büyük ölçüde değişebilir. Tipik olarak, hafif Alzheimer ilerlemeden önce yaklaşık iki yıl sürer ^[5].  

Erken evre Alzheimer tedavisi

Erken evre Alzheimer hastalığı tedavisi, bilişsel bozulmayı geciktirmeye ve beyin sağlığını iyileştirmeye odaklanır. Tedavi seçenekleri şunları içerebilir:

• Kolinesteraz inhibitörleri (ChEI'ler). Yaygın olarak kullanılan kolinesteraz inhibitörlerinden bazıları galantamin, rivastigmin ve donepezildir. Asetilkolinin parçalanmasını önlerler. Asetilkolin hafıza ve düşünmede rol oynar. Alzheimer ilerledikçe, beyin tarafından daha az üretilir. Ne yazık ki, ChEI'ler zamanla daha az etkili hale gelir ^[7]. 
• Anti-amiloid tedavi. 2021'den bu yana ABD'de FDA tarafından üç yeni anti-amiloid tedavisi onaylanmıştır. Bu tedaviler Leqembi (lecanemab), Aduhelm (aduhanumab) ve Kisunla'dır (donanemab). Her üçü de monoklonal antikorlardır ve beta-amiloid plaklarını hedef almak ve ortadan kaldırmak için tasarlanmıştır. Bu şekilde, Leqembi, Aduhelm ve Kisunla sadece semptomları ele almak yerine hastalığın ilerlemesini yavaşlatmayı amaçlamaktadır. Bazı farklılıklar olsa da her üç ilaç da benzer bir çalışma şekline sahiptir ^[7]. 

Orta ila orta derecede şiddetli Alzheimer

Bu aşamada kişiler günlük aktivitelerinde daha fazla zorluk yaşamaya başlarlar. Önemli olayları, hava koşullarını ve kendi adreslerini hatırlamakta zorlanabilirler. Geriye doğru saymak ve mali işlerle ilgilenmek bu aşamada zorlaşır. Oryantasyonla ilgili genel sorunlar da ^{kötüleşebilir6}. 

Hastalık ilerledikçe, insanlar kişisel hijyenlerini korumakta ve bağımsız olarak giyinmekte zorlanmaya başlarlar. Daha az uyumaya ve geceleri dolaşmaya başlayabilirler. Utanç, hayal kırıklığı ve yalnız kalma korkusu gibi duygular hastalığın bu aşaması için tipiktir[6].

Orta dereceli Alzheimer, orta derecede şiddetli Alzheimer'a doğru ilerlemeden önce yaklaşık 1-2 yıl sürer. Orta şiddetli Alzheimer ise 2-3 yıl daha sürer. Bu dönemlerin süresi bir hastadan diğerine değişebilir [6]. 

Orta ve orta derecede şiddetli Alzheimer tedavisi

Alzheimer'ın bu evresindeki tipik tedavi yaklaşımları semptomları hafifletmeye odaklanır. Amaç, insanların günlük işlevlerini mümkün olduğunca uzun süre sürdürmelerine yardımcı olmaktır. Bu konuda destek olabilecek ilaçlardan bazıları şunlardır:

• Kolinesteraz inhibitörleri (ChEI'ler). Bazı ChEI'ler Alzheimer'ın bu aşamasında da kullanılabilir. Bunlar arasında donepezul ve rivastigmin bulunmaktadır [7].
• Memantin ve diğer N-metil-D-aspartat (NMDA) antagonistleri. Bu ilaçlar önemli bir beyin kimyasalı olan glutamatı düzenler. Glutamatın aşırı üretimi beyin hücresi ölümüyle ilişkili olabilir. NMDA'lar kolinesteraz inhibitörlerinden farklı çalışır. Bu, her iki ilaç türünün birlikte kullanılmasına izin verir [7].

Şiddetli Alzheimer 

Hastalığın bu aşaması ilerleyici konuşma, hareket ve bağımsızlık kaybı ile karakterizedir. Bu evrenin sonuna doğru insanlar genellikle hareketsiz hale gelir. Alzheimer'ın bu evresinde en yaygın ölüm nedeni zatürreedir ^[6].

Şiddetli Alzheimer genellikle yaklaşık 1,5-2,5 yıl sürer, bu süre bireysel vakalarda değişiklik gösterebilir ^[6].

Şiddetli Alzheimer'ın tedavisi

Alzheimer'ın bu ileri evresinde, tipik olarak orta ve orta derecede şiddetli evredeki tedavilerin aynısı uygulanır. Tedavi seçenekleri NMDA antagonistlerini veya kolinesteraz inhibitörlerini içerebilir. Ya da her iki ilaç türünün bir kombinasyonu ^[7]. 

Hastalığın bu veya daha önceki aşamalarında, belirli semptomlara yönelik ilaçlar reçete edilebilir. Örneğin antidepresanlar, antipsikotik (nöroleptik) ilaçlar, uykusuzluk ilaçları veya diğerleri ^[8].

Alzheimer tedavisi ilaçların ötesinde

İlaçların ötesinde tedavinizi destekleyebilecek çeşitli yaklaşımlar vardır. 

Davranışsal müdahaleler

Davranışsal müdahaleler, Alzheimer hastalığı olan bireylerde davranış değişikliklerini yönetmek için çok önemlidir. Bu müdahaleler, kişiyi kendi ortamında rahat tutmayı ve hastalığın bilişsel ve davranışsal belirtilerini etkili bir şekilde yönetmeyi amaçlar.

Önemli bir davranışsal müdahale, sakin ve yapılandırılmış bir ortam yaratmaktır. Bu, bireyi tedirgin edebilecek gürültü, dağınıklık ve dikkat dağıtıcı unsurların azaltılmasını içerir. Günlük bir rutin oluşturmak ve kişiyi tanıdık görevlerle meşgul etmek bir istikrar duygusu sağlayabilir ve rahatlık duygusunu teşvik edebilir.

Sanat veya müzik terapisi, sosyal aktiviteler ve destek grupları gibi terapiler de izolasyon hissini azaltmaya yardımcı olabilir ^[13].

Yaşam tarzı müdahaleleri

İlaç tedavisine paralel olarak, sağlıklı alışkanlıkların benimsenmesi her zaman tavsiye edilir.

Bazı çalışmalar, Akdeniz veya MIND diyetini uygulamanın bilişsel faydalarla ilişkili olduğunu öne sürmektedir. Henüz bu bağlantının kesin bir kanıtı olmasa da, herkesin benimseyebileceği sıfır riskli bir yaşam tarzı müdahalesidir. Diyetin beyin sağlığı üzerindeki etkilerini inceleyen bazı klinik çalışmalar devam etmektedir ^[10]. 

Fiziksel aktivite, özellikle erken dönem Alzheimer hastalarında bilişsel işlevin iyileştirilmesinde de rol oynayabilir ^[11]. Bu durum, kasların egzersiz sırasında salgıladığı irisin hormonuyla ilişkili olabilir. Bazı erken hayvan çalışmaları irisinin nöroinflamasyona karşı koruma sağlayabileceğini göstermektedir. HMS'de Nöroloji Profesörü olan Rudolph Tanzi'ye göre nöroinflamasyon, yaşlandıkça beyin nöronlarının en büyük katilidir ^[12]. 

Alzheimer tedavi seçeneklerine ilişkin son sözler

Karmaşık bir hastalık olan Alzheimer, karmaşık bir tedavi gerektirir. Muhtemelen Alzheimer'ı farklı açılardan ele almanız gerekecektir.

İlaçlar Alzheimer tedavisinin sadece bir yönüdür. Bir diğeri ise sağlıklı beslenme ve düzenli fiziksel aktivite gibi yaşam tarzı iyileştirmelerini gerektirir. Son olarak, ruh halinize ve zihinsel sağlığınıza dikkat etmeniz önemlidir. Destek grupları ve terapi, Alzheimer ile mücadelenin daha az izole edici hissettirmesine yardımcı olabilir.

Alzheimer tedavisinde daha fazla ilerleme kaydedilmesini umarken, Alzheimer'ın dünya çapında hızla yaşlanan toplumlarda giderek daha fazla insanı etkileyeceğini unutmamak önemlidir. Şu anda hikayenin hangi tarafında olursanız olun, bu mücadelede hepimiz birlikteyiz.

Başvuru:

1. Alzheimer Hastalığı Nedir? Centers for Disease Control and Prevention, Erişim tarihi 14 Temmuz 2023.
2. Erken başlangıçlı Alzheimer hastalığı oranı: sistematik bir inceleme ve meta-analiz. NCBI, Erişim tarihi 14 Temmuz 2023.
3. Keck, Kim. Erken Başlangıçlı Demans ve Alzheimer Oranları Genç Amerikalı Yetişkinlerde Artıyor. Blue Cross Blue Shield, 27 Şubat 2020.
4. Alzheimer'ın Evreleri - Erken, Orta, Geç Demans Belirtileri. Alzheimer's Association, Erişim tarihi: 14 Temmuz 2023.
5. Demansın erken evre belirti ve semptomları. Alzheimer's Society, 24 Şubat 2021, Erişim tarihi 14 Temmuz 2023.
6. Biggers, Alana. Alzheimer Hastalığının Evreleri Nelerdir? Healthline, Erişim tarihi: 14 Temmuz 2023.
7. Alzheimer Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir? Ulusal Yaşlanma Enstitüsü, 1 Nisan 2023, Erişim tarihi 14 Temmuz 2023.
8. Davranış için Tedaviler. Alzheimer's Association, Erişim tarihi: 14 Temmuz 2023.
9. Alzheimer Hastalığı Riskinin Azaltılması. Centers for Disease Control and Prevention, Erişim tarihi 14 Temmuz 2023.
10.  Diyet ve Alzheimer Hastalığının Önlenmesi Hakkında Ne Biliyoruz? Ulusal Yaşlanma Enstitüsü, 27 Kasım 2019.
11. Jiang, Jiehui. Egzersiz ve Alzheimer Hastalığı Arasındaki İlişki: Anlatısal Bir Literatür İncelemesi. NCBI, 26 Mart 2020.
12. Young, Randy. Egzersiz ve Alzheimer Hastalığı. Harvard Tıp Fakültesi, 25 Ağustos 2021, Erişim tarihi 14 Temmuz 2023. 
13. Demans Bakımında Davranışsal Yaklaşımlar. Practical Neurology, Erişim tarihi: 14 Temmuz 2023.